Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi- KPSS- Tarih Ders Notları-2023

 

Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi

a. Doğu Cephesi

• Ermenilere karşı savaşıldı.
• Ermenilerin Kars'ı işgal etmesi üzerine açıldı.
• Cephede Osmanlı'dan kalan XV. Düzenli Kolordu yer aldı.
• Bu kolordunun komutanı Kazım Karabekir'dir.

Gümrü Antlaşması ( Ermenistan-Türkiye )

Maddeleri:

• Çıldır Gölü ve Aras Nehri iki devlet arasında sınır kabul edilecek.
• Ermeniler Sevr Antlaşmasındaki isteklerinden vazgeçecek
• Suça karışmamış olan Ermeni, Anadolu'ya geri dönüş yapabilecek.

Önemi:

• İlk defa bir antlaşmada ' Türkiye ' ifadesi kullanıldı.
• TBMM'nin kazandığı ilk askeri başarıdır.
• TBMM'nin kazandığı ilk siyasi zaferdir.
• Sevr'in uygulanamayacağı ilk defa ortaya çıktı.
• Türkiye'yi tanıyan ilk devlet Ermenistan oldu.
• Misakı Milli'yi gerçekleştirmek için ilk adım atıldı.

Batum Antlaşması: Gürcülerin işgal ettiği Batum geri alınmıştır.

Not: Doğu Cephesi'nde gösterdiği başarılardan dolayı Kazım Karabekir'e '' Şark Fatihi'' unvanı verildi.

Doğu Sınırını Şekillendiren Antlaşmalar

• Gümrü
• Batum
• Moskova
• Kars ( Doğu sınırı kesinleşti )

b. Güney Cephesi

• Fransızlara ve Ermenilere karşı savaşıldı.
• Düzenli ordu yoktu. Kuvayımilliye savaştı.
• Burada '' Pozantı Kongresi '' yapıldı.

Şehirler ve Kahramanlar

Maraş: Sütçü İmam ve Şahin Bey

Antep: Rıdvan Hoca, Şehit Kamil, Karayılan

Adana: Yüzbaşı Tufan

Urfa: Ali Sait Bey

1921: Antep'e '' Gazi '' unvanı verildi.

1973: Maraş'a '' Kahraman'' unvanı verildi.

1984: Urfa'ya '' Şanlı'' unvanı verildi.

İstiklal Madalyası Alan Yöreler ve Şehirler

Kastamonu-İnebolu: İlk madalya alan ilçe

Maraş: İlk madalya alan şehir

Antep

Urfa: Son madalya alan şehir

Not: Sakarya Meydan Muharebesi sonrasında yapılan Ankara Antlaşması ile Güney Cephesi kapandı.

c. Batı Cephesi

• Balıkesir-Alaşehir kongreleriyle kuruldu.
• Sivası Kongresi ile Batı Cephesi komutanlığına Ali Fuat Cebesoy atandı.
• Burada yalnızca Yunanlılar ile savaşıldı.
• Batı cephesi direniş merkezi Balıkesir oldu.
• Önce kuvayımilliye sonra ise TBMM'nin kurduğu düzenli ordu savaştı.
• Ali Fuat Cebesoy ve Çerkez Ethem'e bağlı Kuvayıseyyare birliklerinin Gediz Muharebesi'nde başarısız olması sonucu Ali Fuat Cebesoy görevinden alınarak Moskova'ya elçi olarak atandı.
• Batı Cephesi'nin kuzey bölümünde İsmet İnönü, Güney cephesinde Refet Bele görev aldı.

I. İnönü Muharebesi

Bursa-Eskişehir arasında '' Metristepe '' mevkiinde İsmet İnönü ve İzettin Paşa önderliğinde düşman mağlup edildi.

Nedenleri:

1. Çerkez Ethem'in isyanı
2. Yunanlıların İngilizlerin desteğini kaybetmek istememesi
3. Düzenli ordunun güçlenmesini engelleme çabası
4. Bursa ve Eskişehir'i alarak milli mücadeleyi sonlandırmak

Sonuçları:

1. İsmet İnönü '' Generallik '' rütbesine yükseldi.
2. Batı kurulan düzenli ordunun ilk zaferidir.
3. Halkın TBMM'ye olan güveni arttı.
4. Askere alım işlemleri hızlandı. Asker sayısı arttı.
5. İstiklal Marşı kabul edildi.
6. 1921 Anayasası ( Teşkilat-ı Esasiye ) kabul edildi.
7. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı.
8. Afganistan ile dostluk ve işbirliği antlaşması imzalandı.
9. Türkiye'yi tanıyan ilk islam ülkesi Afganistan'dır. Ankara'da elçilik açmış ve ileride Türkiye Cumhuriyeti'ne resmi olarak gelen ilk devlet adamı '' Amanullah Han'' olmuştur.

1921 Anayasası ( Teşkilat-ı Esasiye ) Özellikleri

• Türkiye devletinin ilk anayasasıdır.
• Kanuniesasi ile birlikte çelişmeyen maddeler uygulandı.
• Egemenlik halka verildi.
• Anayasa laik değildir.
• Tek yumuşak anayasamızdır.
• En kısa süreli anayasamızdır.
• Yedi temel ilkeye sahiptir.
• İlk yapılan değişiklik 1923 yılında '' Devletin rejimi cumhuriyettir'' maddesinin eklenmesidir.

Not: Türk Afgan dostluk antlaşmasında Türkiye'yi temsil eden delegasyonda bulunan kişiler; Yusuf Kemal Tengirşenk, Dr. Rıza Nur

Not: Türk-Moskova dostluk antlaşmasında delegasyonda ; Dr. Rıza Nur, Yusuf Kemal Tengirşenk, Ali Fuat Cebesoy vardır.

İstiklal Marşı'nın Kabulü

• Yarışmayı düzenleyen kurum: Maarif Vekaleti
• Yarışmaya katılan komutan: Kazım Karabekir
• İlk okuyan: Hamdullah Suphi Tanrıöver
• İlk bestecisi: Ali Rıfat Çağatay
• Son bestecisi: Osman Zeki Üngör
• Yayımlanan gazeteler: Açıksöz, Hakimiyeti Milliye
• Kime ithaf edildi: Türk ordusuna
• Bağışlanan kurum: Darülmesai
• Hangi anayasada: 1982 Anayasası

Moskova Antlaşması ( Türkiye- SSCB )

Maddeleri: 

1. Hem SSCB hem de Türkiye birbirlerine rejim ihraç etmeyecek.
2. Birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanımayacak.
3. Çarlık Rusya ile Osmanlı devleti arasında bulunan bütün antlaşmalar geçersiz sayılacak.
4. Batum Gürcistan'a bırakılacak. ( Misakı Milli'den ilk defa taviz verildi.)
5. Türkiye'yi tanıyan ilk Avrupa devleti; SSCB

Not:  Türkiye'yi tanıyan ilk devlet: Ermenistan,

        Türkiye'yi tanıyan ilk islam ülkesi: Afganistan,

        Türkiye'yi tanıyan ilk Avrupa devleti: SSCB

        TBMM'nin elçilik açtığı ilk ülke: SSCB

Londra Barış Konferansı

Toplanma Sebebi:

• I. İnönü Savaşı'nı Türklerin kazanması
• Yunanlılara zaman kazandırmak
• Sevr'i Türklere kabul ettirmek

Not: TBMM'yi konferansa İtalya davet etti. Konferansa hem TBMM, hem de Osmanlı devleti'nin çağrılmasının nedeni; ikilik çıkararak Sevr'i kabul ettirmekti.

Not: Osmanlı devleti adına Tevfik Paşa, TBMM adına Bekir Sami Bey katıldı. Tevfik Paşa; ' Bu milletin hakiki temsilcisi TBMM baş delegesidir' diyerek sözü Bekir Sami Bey'e bıraktı.

TBMM'nin Konferansa Katılma Nedeni;

1. Misaki Milli'yi tüm dünyaya duyurmak
2. Türkler barışa yanaşmıyor propagandasının önüne geçmek
3. TBMM'yi resmi olarak kabul ettirmek
4. Londra Barış Konferansı sonrasında ikili antlaşmalar yapan Bekir Sami Bey görevden alındı. Yerine Yusuf Kemal Tengirşenk getirildi.
5. Londra Barış Konferansı düzenli orduya zaman kazandırdı.

II. İnönü Muharebesi 

Bursa-Eskişehir arasında " Metristepe " mevkiinde meydana geldi. II. İnönü Muharebesi komutanı; İsmet İnönü idi.

Nedenleri:

• Yunanlıların Londra Konferansı'dan sonuç alamaması
• Yunanlıların İngilizlerin desteğini kaybetmek istememesi
• Bursa ve Eskişehir'i alarak milli mücadeleyi sonlandırmak istemesi
• I. İnönü Savaşı'nın öcünü almak istemesi

Not: Mustafa Kemal, İsmet İnönü'ye çekmiş olduğu telgrafta " Siz, bu savaşta sadece düşmanı değil, bu milletin makus tarihini de yendiniz" demiştir.

Sonuçları:

• Fransa Zonguldak'tan çekildi.
• İngiltere Malta'daki 40 Türkü serbest bırakıldı.
• Fransa TBMM'ye ateşkes teklif etti.
• İtalya Anadolu'dan çekilmeye başladı.

Not: İhtiyaç duyulmasından dolayı TBMM Muhafız Alaylarının dahi katıldığı muharebe II. İnönü Muharebesi'dir.

Eskişehir- Kütahya Muharebeleri

Sonuçları:

• Eskişehir, Kütahya, Afyon, Bilecik kaybedildi.
• Ordunun daha fazla zahiyat vermemesi adına ordu Sakarya ırmağının doğusuna çekildi.
• Meclisin Ankara'dan Kayseri'ye taşınması gündeme geldi.
• Mustafa Kemal'e 3 aylığına TBMM'nin yasama ve yürütme yetkilerini de kapsayan " Başkomutanlık Kanunu" çıkarıldı. Yorum: Mustafa Kemal askerlik mesleğine geri döndü.
• Mustafa Kemal ordunun ihtiyaçlarının giderilmesi adına " Tekalif-i Milliye" emrini çıkardı. Her il ve ilçede komisyon kuruldu ve istiklal mahkemeleri görev aldı.

Not: Eskişehir-Kütayha Muharebeleri devam ederken Mustafa Kemal Ankara'da " Maarif Kongresi" düzenledi.

Not: Tekalif-i Milliye emirlerinden gelen yardımların çok azı Sakarya'da ve Büyük Taaruz'da kullanıldı.

Not: Düzenli orduya geçisi engelleyici çalışmalar yapanlar;

• Kuvayı seyyare
• Kuvayı inzibatiye
• Kuvayı muhammediye

Not: Eskişehir-Kütahya muharebelerinin kaybedilmesi sonucu Kuvayımilliye'ye tekrar geri dönmek isteyenler oldu.

Sakarya Meydan Muharebesi

Savaşın diğer isimleri; Subaylar Savaşı, Melhamei Kübra ( Büyük Yıkım)

Mevki; Duatepe

Mustafa Kemal bu savaşta " Hattı müdafaa yoktur. Sathı müdafaa vardır. O sath bütün vatandır. Bu vatanın her bir karışı bir vatandaş kanıyla sulanmadıkça o vatan terk olunmaz." diyerek topyekün mücadeleye örnek olmuştur.

Sakarya Meydan Muharebesi son savunma savaşıdır. ( 1683-II.Viyana Kuşatması'dan beri Türklerin geri çekilmesi bu savaşla beraber sona ermiştir.)

Sonuçları

• Mustafa Kemal'e "Gazilik" unvanı ve " Mareşallik " rütbesi verildi.
• İngiltere ile " Esir Mübadelesi " antlaşması imzaladı.
• Ukrayna ile " Dostluk Antlaşması " imzalandı.
• SSCB'ye bağlı olan Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile " Kars Antlaşması" imzalandı.
• Fransa ile " Ankara Antlaşması" imzalandı.
• İtalya Anadolu'dan tamamen geri çekildi. ( Anadolu'dan çekilen ilk itilaf devleti İtalya oldu. )

Not: İtalya ve Fransa'nın bıraktığı silahlar Büyük Taaruz Savaşı'nda kullanılacaktır.

Ankara Antlaşması ( Türkiye-Fransa )

• Fransa işgal ettiği yerlerden çekilecek ( güney cephesi kapandı.)
• Hatay, Fransa mandasındaki Suriye'ye bırakılacak.( Misakımilliden ikinci taviz verildi.)
• Suriye'de Süleyman Şah türbesinin bulundğu Cabar Kalesi ve çevresi Türk mülkü sayılacak.

Büyük Taaruz Öncesi Yapılan Hazırlıklar

• Ankara'da 6 aylığına subay okulları açıldı.
• Avrupa'da temaslarda bulunması için Yusuf Kemal Tengirşenk görevlendirildi.
• Tekalif-i Milliye emirlerindeki silahlar ile Fransa ve İtalya'nın bıraktığı silahlar cepheye ulaştırıldı.
• Harekat merkezi Akşehir'e  taşındı.
• Orduya Taaruz Eğitimi verildi.
• Mustafa Kemal'e verilen " Başkomutanlık Kanunu" sınırsız hale getirildi.

Not: Büyük Taaruzun diğer adları

• Başkomutanlık meydan muharebesi
• Dumlupınar meydan muharebesi
• Yurtkurtaran savaşı
• Rum sındığı

Not: Mustafa Kemal bu savaşta kaçan Yunan askerlerini yakalamak için " Ordular ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!" emrini verdi.

Not: Ankara Antlaşması'nın imzalanması sonrası Misak-ı İktisadi'nin kabulu gerçekleştirilmiştir.

Başkomutanlık Meydan Muharebesi Sonuçları

• Yunanlılar Batı Anadolu'dan temizlendi.
• Yunan General Trikopis esir alındı.
• Fevzi Çakmak'a " Mareşallik" rütbesi verildi.
• Kurtuluş savaşı muharebeler dönemi sona erdi. Diplomatik dönem başladı.
• Anadolu, Yunanlılar tarafından tahrip edildi. 
• İngiliz başbakan Liyord George Hükümeti istifa etti.

Mudanya Ateşkes Antlaşması

• Türkiye adına İsmet İnönü gönderildi.
• Konferansa Yunanistan katılmadı.

Maddeleri:

• Trakya, Yunanlılar tarafından hemen boşaltılacak
• Trakya yüksek komiseri: Refet Bele
• İstanbul, boğazlar ve çevresi antlaşma sonrası Türkiye'ye devredilecek.
• Doğu Trakya, İstanbul ve boğazlar savaşsız kurtarıldı.

Not: Mudanya başarısından dolayı İsmet İnönü ileride Lozan Barış Konferansı'na başdelege olarak gönderilecektir.

Not: Mudanya Ateşkes Antlaşması'yla Mondros Ateşkes Antlaşması geçerliliğini yitirmiştir.

Not: Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı devleti hukuken sona ermiştir.

Saltanatın Kaldırılması ( 1 Kasım 1922 )

Nedenleri

1. Anadolu'da iki devletin olması ve bunun da uluslararası çıkarlara aykırı olması
2. Osmanlı devletini resmi olarak sona erdirmek
3. Lozan'a her iki tarafında çağrılması
4. Ulus egemenliği önünde bir engel teşkil etmesi

Sonuçlar

1. Ulus egemenliği önündeki en büyük engel ortadan kalktı.
2. Lozan'a TBMM tek gitti.
3. Osmanlı devleti sona erdi.
4. Devlet başkanlığı ve rejim sorunu ortaya çıktı.
5. Laiklik yolunda atılan ilk adım oldu.
6. I. TBMM'nin tek inkilap hareketedir.

Not: Saltanatın Kaldırılması kanunu teklif eden kişi DR. Rıza Nur ve arkadaşları olmuştur.

Lozan Barış Antlaşması ( 24 Temmuz 1923 )

Katılan Delegeler: İsmet İnönü, Hasan Saka, Dr. Rıza Nur

Not: Mustafa Kemal gidecek olan heyetten;

• Ermenilere toprak verilmemesini
• Kapitülasyonların kaldırılmasını istedi.

Not: Lozan görüşmelerine gözlemci olarak katılan devlet; ABD'dir.

Görüşülen Konular

1.Sınırlar: 

Batı sınırı: Yunanistan ile Mudanya Antlaşması esas alındı. Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması esas alındı.

Doğu sınırı: Kars Antlaşması esas alındı.

Güney sınırı: Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması esas alındı.

Irak: Lozan'da gündeme gelmesine rağmen çözülemeyen tek konudur. Sonraya bırakıldı.

2. Kapitülasyonlar: Tamamen kaldırıldı. Düyun-u Umumiye'nin Türkiye'deki görevi sona erdi.

3. Azınlık Hakları: Hepsi Türk vatandaşı sayıldı.

4. İstanbul'un Boşaltılması: En geç 45 gün içerisinde İstanbul'un boşaltılmasına karar verildi. ( En fazla işgale uğrayan yer İstanbul'dur.)

5. Patrikhane: İstanbul'da kalmasına karar verildi. Ayrıca iki taraf arasında görüşülen ve yazıya dökülen ilk meseledir.

6. Adalar: 

• Bozcaada ve Gökçeada; Türkiye'ye
• Meis, On İki Ada ve Rodos; İtalya'ya 
• Kıbrıs; İngiltere'ye
  
• Diğer adalar; Yunanistan'a bırakıldı.

7. Boğazlar:

• Bir komisyon tarafından yönetilmesine karar verildi.
• Komisyon başkanı Türk olacak dendi.
• Sovyet Rusya ve Bulgaristan bu görüşmelere katıldı.

8. Savaş Tazminatı: Karaağaç ve Bosnaköy savaş tazminatı olarak alındı.

9. Yabancı Okullar: Türklerin çıkaracağo kanunlara uyulması şartı koydu. ( Türkiye-Fransa arasında görüşmeler oldu.)

10. Dış Borçlar: Osmanlı devletinden kalan borçların %65'ini ödeme kararı alındı. borçlar lira ve Frank üzerinden ödenmek istendi. Frank üzerinden ödenme kararı alındı. 1930'larda başlamasına karar verildi. Sovyet Rusya emsal teşkil ettiği için borcun ödenmesine karşı çıktı. 1954'e kadar borç ödendi.

11. Nüfus Mübadelesi: Batı Trakya'da yaşayan Türkler ile İstanbul'da yaşayan Rumlar, etabil ( yerleşik ) sayılacak. Diğer Türk ve Rumlar yer değiştirecek.

Not: Lozan görüşmeleri I.TBMM dönemi zamanında başladı ancak II.TBMM döneminde onaylandı.

Lozan'da Taviz Verilmeyen Konular

• Kapitülasyonlar
• Ermeni yurdu
• Yabancı okullar
• Ordunun terhisi

Not: Lozan'da gündeme gelen ve Mustafa Kemal'in " Bu bizim iç sorunumuzdur, kesinlikle dış müdaheleye izin verilmez" dediği konu; Yabancı Okullar'dır.

Not: Lozan Görüşmelerinin kesintiye uğramasının sebebi; TBMM'nin taviz vermemesi olmuştur.

Not: Lozan görüşmelerinin kesintiye uğradığı dönemde meydana gelen gelişmeler;

• İzmir İktisat Kongresi'nin düzenlenmesi
• TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verilmesi