XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti ( Dağılma Dönemi )- Kpss

 

XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti ( Dağılma Dönemi )- Kpss

19. Yüzyılda Osmanlı Devleti: Dağılma Dönemi (KPSS Özet)

• 1804: Kara Yorgi liderliğinde Sırp isyanı başladı ancak bastırıldı.
• 1806: Osmanlı ile Rusya arasında savaş patlak verdi.
• 1807: Fransa ve Rusya, Osmanlı topraklarını paylaşmak üzere Tilsit Antlaşması yaptı.
• 1812: Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan Bükreş Antlaşması, Sırplara Osmanlı’dan imtiyaz kazandırdı ve Sırplar bu ayrıcalığı elde eden ilk millet oldu.
• 1815: Avusturya Başbakanı Kont Meternik'in başkanlığında Viyana Kongresi toplandı. Kongrede, Rus Çarı I. Alexander, "Şark Meselesi"ni ilk kez gündeme getirdi. Ulusçuluk hareketlerinin bastırılması ve eski krallıkların yeniden kurulması kararı alındı. Bu süreç, Avrupa’da Restorasyon Döneminin başlangıcı oldu.

Filik-i Eterya ve Rum İsyanları

• 1815: Rus General Alexander İpsilanti, "Filik-i Eterya Cemiyeti"ni kurarak Megali İdea hedefini benimsedi.
• 1820: İlk Rum ayaklanması Eflak’ta başladı fakat başarısız oldu.
• 1821: Mora’da Rum isyanı patlak verdi. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi şartıyla isyanı bastırdı. Ancak isyanlar tam anlamıyla sona ermedi.

Osmanlı-Avrupa Çatışmaları

• 1827: İngiltere, Fransa ve Rusya, Navarin’de Osmanlı ve Mısır donanmalarını yaktı. Bu olay, Avrupa’da Restorasyon Döneminin sonu olarak kabul edildi.
• 1829: Edirne Antlaşması ile Sırbistan özerklik kazandı, Mora’da bağımsız bir Yunanistan devleti kuruldu.

Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Osmanlı'nın Zayıflaması

• 1831: Mehmet Ali Paşa, Osmanlı’ya karşı isyan etti; oğlu İbrahim Paşa, Kütahya’ya kadar ilerledi.
• 1833: Osmanlı, Mehmet Ali Paşa ile Kütahya Antlaşmasını imzalayarak Suriye, Girit ve Cidde’yi Mehmet Ali’ye bıraktı. Ayrıca Osmanlı, Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşmasını yaparak boğazlar üzerindeki egemenlik hakkını ilk kez tartışmaya açtı.
• 1838: Balta Limanı Antlaşması ile İngiltere’ye verilen kapitülasyonlar genişletildi, Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale geldi.

Londra Konferansları ve Mısır Meselesi

• 1840: Londra Konferansı’nda, Mısır’ın Mehmet Ali Paşa’ya babadan oğula geçmesi, ancak Suriye, Adana ve Girit’in Osmanlı’ya bırakılması kararlaştırıldı.
• 1841: Londra Boğazlar Konferansı’nda boğazların statüsü uluslararası bir sorun haline geldi ve Osmanlı, egemenlik hakkını kaybetti.

Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması

• 1853: Sinop baskını ile başlayan Kırım Savaşı’nda Osmanlı, İngiltere, Fransa ve Piyemonte’nin desteğini aldı.
• 1856: Paris Antlaşması ile Osmanlı bir Avrupa devleti olarak tanındı, ancak Karadeniz tarafsız bölge ilan edildi.

Balkan Bunalımı ve 93 Harbi

• 1875: Hersek’te başlayan isyan, Balkanlara yayılarak Balkan Bunalımı olarak anıldı.
• 1877-1878: Osmanlı, Rusya’ya karşı 93 Harbini kaybetti.
  • Doğu Cephesi: Aziziye Tabyaları’nda Nene Hatun direnişi.
  • Batı Cephesi: Şıpka Geçidi’nde Süleyman Hüsnü Paşa ve Plevne’de Gazi Osman Paşa’nın kahramanlıkları öne çıktı.

Berlin Antlaşması ve Toprak Kayıpları

• 1878: Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlık kazandı. Kıbrıs yönetimi İngiltere’ye bırakıldı. Bosna-Hersek, Avusturya’ya, Tunus ise 1881’de Fransa’ya geçti.

Dömeke Meydan Muharebesi

• 1897: Osmanlı, Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesini kazandı. Mustafa Kemal, bu zaferden etkilenerek savaşa katılmak için Manastır Askeri Lisesi’nden kaçmayı planladı.

XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yapılan Islahatlar

Genel Özellikleri

• Islahatlar her alanda gerçekleştirilmiştir.
• Reformlarda Batı örnek alınmıştır.
• Osmanlı’da demokratikleşme hareketleri bu dönemde başlamıştır.
• Halkın devlet yönetimine katılımı sağlanmıştır.
• Akılda kolaylıkla tutulması için "MAHMUT" kısaltması kullanılabilir: II. Mahmut, Abdülmecid, Abdülaziz, Abdülhamit.

II. Mahmut Dönemi Islahatları

1. Sened-i İttifak (1808)

• II. Mahmut ile ayanlar arasında imzalanmıştır.
• Osmanlı tarihinde padişahın gücünden başka bir otoritenin varlığı ilk kez kabul edilmiştir.
• Osmanlı'daki ilk demokratikleşme hareketi olup, Magna Charta’ya benzetilmektedir.

2. İdari Alanda Yapılan Reformlar

• Ayanlık sistemi kaldırıldı.
• Eyaletlere müşir, köylere ise muhtar atanarak yerel yönetim güçlendirildi.
• Düzenli bir posta teşkilatı kuruldu.
• Müsadere Sistemi kaldırılarak özel mülkiyetin önü açıldı.
• Dar-ı Şurayı Babıali adıyla reformları düzenleyen bir kurum oluşturuldu.
• Adalet işlerini düzenlemek için Meclis-i Vakayı Ahkam-ı Adliye kuruldu.
• Tımar Sistemi kaldırıldı.
• İstanbul’a giriş için pasaport uygulaması (Mürur Tezkeresi) başlatıldı.
• Memurlara maaş bağlandı ve modern kıyafetler (fes, pantolon, ceket) zorunlu hale getirildi.
• Divan-ı Hümayun kaldırılarak yerine Heyet-i Vükela kuruldu.
• İlk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi yayımlandı.

3. Askeri Alanda Yapılan Reformlar

• Yeniçeri Ocağı, 1826’da Vakayı Hayriye adıyla kaldırıldı.
• Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu.
• Ordunun eğitim ihtiyacını karşılamak için Mekteb-i Harbiye açıldı.
• Güvenlik amacıyla köylerde ve kasabalarda Redif Birlikleri kuruldu.
• Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı 1831’de yapıldı.

4. Eğitim, Kültür ve Sağlık Alanındaki Islahatlar

• İlk kez öğrenciler yurtdışına eğitim için gönderildi.
• Rüştiye (ortaokul) ve Mekteb-i Ulumu Edebiye açıldı.
• Mekteb-i Tıbbiye ve Mekteb-i Harbiye kuruldu.
• Karantina uygulaması başlatıldı.
• Tercüme Odaları kurularak yabancı dil bilen diplomatlar yetiştirildi.
• Donizetti Paşa, mehter takımını kaldırarak Mızıkay-ı Hümayun (bando) kurdu.

5. Ekonomik Reformlar

• Yerli tekstil sanayisini teşvik etmek için Feshane ve bez fabrikaları açıldı.
• Yerli malı kullanımı zorunlu hale getirildi.

Abdülmecid Dönemi Islahatları

1. Tanzimat Fermanı (1839)

• Hazırlayan: Mustafa Reşit Paşa
• Osmanlı’daki anayasacılık hareketlerinin ilk aşaması olarak kabul edilir.
• Maddeleri:
  • Mahkemeler herkese açık yapılacak.
  • Vergiler gelire göre alınacak.
  • Askerlik bir vatan görevi sayılacak.
  • Herkesin can, mal ve namus güvenliği korunacak.
  • Din, dil ve ırk ayrımı yapılmadan herkes kanun önünde eşit kabul edilecek.

2. Islahat Fermanı (1856)

• Amaç: Azınlıkların haklarını artırarak Osmanlı’ya bağlılıklarını güçlendirmek.
• Maddeleri:
  • Gayrimüslimler devlet memuru olabilecek, banka ve okul açabilecek.
  • Cizye vergisi kaldırıldı.

Diğer Islahatlar

• Modern belediyecilik başladı.
• Bank-ı Osmani, ilk yabancı sermayeli banka olarak açıldı.
• Kaime adı verilen ilk kâğıt para basıldı.
• İlk demiryolu hattı İzmir-Turgutlu arasında yapıldı.
• Maarif-i Umumiye Nezareti (Eğitim Bakanlığı) kuruldu.
• Darülfünun (üniversite) ve erkek öğretmen okulu açıldı.

Abdülaziz Dönemi Islahatları

• Vilayet Nizamnamesi ile köyden eyalete kadar yerel yönetim teşkilatlandırıldı.
• Matbuat Nizamnamesi çıkarıldı.
• Ziraat Bankası’nın temelleri sayılan Memleket ve Emniyet Sandıkları kuruldu.
• Süveyş Kanalı, Fransızlar tarafından açıldı.
• Osmanlı'nın ilk üniversitesi olan Darülfünun kuruldu.
• Ahmet Cevdet Paşa, ilk medeni kanun olan Mecelleyi yayımladı.
• İlk resim sergisi, Şeker Ahmet Paşa tarafından açıldı.
• Dünya’nın üçüncü büyük donanması oluşturuldu.
• Robert Koleji, yabancı sermayeyle kurulan ilk özel okul olarak açıldı.
• Darüşşafaka, yetim çocuklara eğitim sağlamak amacıyla kuruldu.
• Modern hukukun temellerinden biri olan Nizamiye Mahkemeleri kuruldu.

Abdülhamit Dönemi Islahatları

• Abdülhamit dönemine özgü gelişmelerin tamamı, 19. yüzyılda başlayan modernleşme hareketlerini ileri taşımıştır.

II. Abdülhamit Dönemi Islahatları ve Gelişmeleri

II. Abdülhamit ve Yönetimi

• Eğitim alanındaki reformları nedeniyle Maarifperver (eğitim dostu) olarak anılmıştır.
• Döneminde birçok okul yaptırılmıştır. Günümüzde bir şehir adı taşıyan liselerin çoğu II. Abdülhamit zamanında kurulmuştur.
• Dış politikada İslamcılık (Ümmetçilik-Panislamizm) anlayışı benimsenmiş ve özellikle Orta Afrika’da İslamiyet yayılmıştır.

Kanun-i Esasi (1876)

Türk tarihinin ilk yazılı anayasası olan Kanun-i Esasi, Meşrutiyet’in ilanıyla yürürlüğe girmiştir.

Önemli Maddeleri:

• Osmanlı tahtı, Osmanoğulları ailesinden en yaşlı ve akıllı erkek üye (Ekberiyet Sistemi) tarafından devralınır.
• Osmanlı’nın resmi dini İslam, resmi dili ise Türkçedir.
• Yasama yetkisi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisine aittir.
• Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelaya (Bakanlar Kurulu) bırakılmıştır.
• Padişah, hükümetin çalışmalarını denetler, ayrıca sınırsız kanun veto etme hakkına sahiptir.
• Meclisin açılıp kapanması tamamen padişahın yetkisi altındadır.

II. Abdülhamit’in Reformları

• Yönetim merkezi Yıldız Sarayı’na taşındı.
• Osman Hamdi Bey, Sanayi-i Nefise Mektebi’ni (Güzel Sanatlar Akademisi) ve ilk arkeoloji müzesi olan Asar-ı Atikayı kurdu.
• Hamidiye Alayları, doğuda çıkan Ermeni isyanlarını bastırmak için oluşturuldu.
• Hafiye Teşkilatı kuruldu; jurnal sistemiyle haber toplandı.
• Kız çocuklarının eğitimi için Kız Meslek Liseleri açıldı.
• Telgraf eğitimi için Telgraf Mektebi kuruldu ve Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
• Mithat Paşa’nın çabalarıyla Memleket Sandıkları, 1888 yılında Ziraat Bankasına dönüştürüldü.
• Haydarpaşa Tren Garı inşa edildi ve Berlin-Bosfor-Bağdat (3B) demiryolu projesi hayata geçirilmeye çalışıldı.
• Osmanlı, 1881’de Muharrem Kararnamesi ile iflasını ilan etti. Bunun ardından alacaklı devletler tarafından Düyun-u Umumiye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi) kuruldu.

II. Meşrutiyet (1908)

İttihat ve Terakki’nin baskısıyla II. Meşrutiyet ilan edildi. Ancak Meşrutiyet karşıtı gruplar, 1909 yılında 31 Mart Ayaklanmasını başlattı. Bu olay Osmanlı’da rejimi değiştirmeye yönelik çıkan ilk ve tek isyandır.

Notlar:

• İsyan, Hareket Ordusu (Komutan: Mahmut Şevket Paşa, Kurmay Yüzbaşı: Mustafa Kemal) tarafından bastırıldı.
• II. Abdülhamit, meclis kararıyla görevden alınarak Selanik’e sürgüne gönderildi; yerine V. Mehmet Reşat tahta çıktı.

II. Meşrutiyet Dönemi Gelişmeleri:

• Girit Yunanistan’a bağlandı.
• Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek’i topraklarına kattı.
• Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.

Osmanlı’da Siyasi Partiler

• İttihat ve Terakki
• Ahrar Fırkası
• Hürriyet ve İtilaf
• Osmanlı Sosyalist Fırkası
• Osmanlı Demokrat Fırkası
• Fedakaran-ı Millet Partisi

Osmanlı Basın-Yayın Faaliyetleri

Osmanlı’da İlk Gazeteler

• 1795: Bulletin des Nouvelles → İlk çıkarılan gazete.
• 1828: Vakayı Mısriyye → Mısır’ın resmi vilayet gazetesi.
• 1831: Takvim-i Vekayi → Osmanlı’nın ilk resmi gazetesi.
• 1831: Le Moniteur Ottoman → İlk Fransızca resmi gazete.
• 1840: Ceride-i Havadis → Yarı resmi gazete.

Özel Gazeteler ve Dergiler

• 1860: Tercüman-ı Ahval → Osmanlı’daki ilk özel gazete. (Agah Efendi, Şinasi)
• 1862: Tasvir-i Efkar → İstanbul’un sorunları ele alınmıştır.
• 1878: Tercüman-ı Hakikat → Halkı gazete okumaya teşvik amacıyla çıkarılmıştır. (Ahmet Mithat Efendi)
• 1908: Volkan → 31 Mart Ayaklanması’nı destekleyen bir gazetedir.

Kadınlara Yönelik Gazete ve Dergiler

• 1868: Terakki → Kadın haklarından bahseden ilk dergi.
• 1869: Terakki Muhadderat → Kadınların yükselişini ele alır.
• 1866: Şüküfezar → Tamamen kadın yazarların oluşturduğu bir dergi.
• 1887: Mürüvvet → Osmanlı kadınlarını dünyadaki gelişmelerden haberdar etti.
• 1908: Demet → Halide Edip Adıvar’ın başyazarlığını yaptığı kadın gazetesi.
• 1913: Kadınların Dünyası → Kadın hakları ve çalışma hayatını işleyen önemli bir yayın.