20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti -Kpss Ders Notu

 

20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti -Kpss Ders Notu

Trablusgarp Savaşı (1911-1912)

Savaşın Nedenleri

• İtalya, siyasi birliğini geç tamamladığı için sömürge arayışına girdi.
• Trablusgarp, İtalya’ya Osmanlı’dan daha yakındı.
• Bölgenin zengin hammadde kaynaklarına sahip olması, İtalya’nın iştahını kabarttı.
• Avrupa devletlerinin desteğiyle İtalya işgali kolaylaştırdı (1909 Racconigi Antlaşması, İtalya-Rusya).
• Osmanlı Devleti, kara bağlantısı olmadığı için Trablusgarp’a asker gönderemedi. Mısır, İngiltere’nin kontrolü altındaydı ve denizden yardım ulaştırılması da Çanakkale’nin İtalya tarafından ablukaya alınmasıyla engellendi.

Gönüllü Subayların Rolü

• Halil Paşa
• Fethi Okyar
• Mustafa Kemal: “Gazeteci Şerif Bey” takma adıyla Derne ve Tobruk cephelerinde görev yaptı.
• Enver Paşa: “Kuyumcu Hamdi” adıyla Bingazi’de faaliyet gösterdi.

1912 Uşi Antlaşması

İtalya ile Osmanlı arasında İsviçre’de imzalanan antlaşma, Osmanlı’nın Afrika kıtasındaki son topraklarını kaybetmesine neden oldu.

• Trablusgarp ve Bingazi, İtalya’ya bırakıldı.
• Bölge halkı dini ve kültürel açıdan Osmanlı halifesine bağlı kalacak, bu bağı sürdürmek için "Naibü’s Sultan" adlı bir görevli atanacaktı.
• On İki Ada, Balkan Savaşı sonuna kadar geçici olarak İtalya’ya bırakıldı.

Notlar

• Mustafa Kemal’in ilk savaş deneyimidir. Düşük askeri kapasiteyle İtalya gibi güçlü bir devlete karşı başarılı mücadeleler vermesi, Kurtuluş Savaşı’nın habercisi olmuştur.
• Bu savaş sonrasında Mustafa Kemal, “Bingazi” rütbesine yükselmiş ve Anadolu’da tanınmaya başlamıştır.

1. Balkan Savaşı (1912-1913)

Savaşa Katılan Devletler

• Balkan İttifakı: Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ
• Osmanlı Devleti

Amaç

• Osmanlı’yı Balkanlardan tamamen çıkarmak.

Savaşın Gidişatı

• Savaşı başlatan Karadağ’dı, ancak en güçlü ve kazançlı taraf Bulgaristan oldu.

1913 Londra Antlaşması

• Osmanlı’nın Bulgaristan sınırı Midye-Enez hattı olarak belirlendi.
• Osmanlı, bu hattın batısındaki tüm topraklarını kaybetti.

Kaybedilen Bölgeler

• Doğu ve Batı Trakya
• Makedonya
• Selanik
• Arnavutluk (Osmanlı’dan ayrılan son devlet)

Sonuçlar

1. İslamcılık fikrinin başarısızlığı: Müslüman çoğunluklu Arnavutluk, ayrı bir devlet kurdu.
2. Osmanlıcılık fikrinin sona ermesi: Milliyetçilik politikaları güç kazandı.
3. Türkçülük politikasının yükselişi: Yoğun göç dalgasıyla Türkçülük ön plana çıktı.
4. Batı Trakya Azınlık Sorunu: Günümüze kadar taşınan bir sorun olarak kaldı.

İç Karışıklıklar

• Hükümet, savaşın kaybedilmesinden sorumlu tutuldu.
• İttihat ve Terakki, Bab-ı Âli Baskını’yla hükümeti devirdi, Mahmut Şevket Paşa başbakan oldu.
• Üç Paşalar Dönemi (Enver, Talat, Cemal Paşa) başladı.

2. Balkan Savaşı

Katılan Devletler

• Balkan İttifakı: Romanya, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ
• Karşı Taraf: Bulgaristan

Savaşın Nedenleri

Bulgaristan’ın 1. Balkan Savaşı’nda elde ettiği avantajlı konum, diğer Balkan ülkelerini rahatsız etti.

Sonuçlar

• Osmanlı, Doğu Trakya’yı geri aldı. Bu başarıdan dolayı Enver Paşa’ya “Edirne Fatihi” unvanı verildi.

Antlaşmalar

• Bükreş Antlaşması (1913): Bulgaristan, diğer Balkan ülkeleriyle sınırlarını düzenledi ve zararlı çıktı.
• Osmanlı-Bulgaristan (İstanbul Antlaşması): Azınlık hakları ve sınır sorunları düzenlendi.
• Osmanlı-Yunanistan (Atina Antlaşması): Azınlık hakları ve sınırlar belirlendi.
• Osmanlı-Sırbistan (İstanbul Antlaşması): Taşınmaz mallar ve azınlık hakları üzerine mutabakata varıldı.

1. Dünya Savaşı (1914-1918)

Savaşın Nedenleri

• İtalya ve Almanya’nın geç siyasi birliğini tamamlaması, sömürgecilik yarışına girmesi.
• Fransa ile Almanya arasında Alsas-Loren sorunu.
• Fransız İhtilali’nin ulusçuluk akımını yayması.
• Silahlanma ve bloklaşma yarışının artması.
• Rusya’nın sıcak denizlere inme isteği ve Panslavizm politikası.
• Balkanlarda Avusturya-Macaristan ile Rusya arasındaki hakimiyet mücadelesi.
• Avusturya-Macaristan veliahtı Ferdinand’ın, bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi (Saraybosna Suikastı).

Bloklaşma

• İtilaf Devletleri (1908): İngiltere, Fransa, Çarlık Rusya
  • Sonradan katılanlar: İtalya, Japonya, Yunanistan, ABD
• İttifak Devletleri (1912): Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya (başlangıçta), Osmanlı, Bulgaristan

Osmanlı’nın Almanya’nın Yanında Savaşa Girmesi

Nedenler

• Kaybedilen toprakları geri almak.
• Almanya’nın savaşı kazanacağına inanılması.
• İttihat ve Terakki’nin Almanya’ya duyduğu hayranlık.
• Siyasi yalnızlıktan kurtulma çabası.
• Almanya’nın, Türk ve Müslüman sömürgeler üzerinde hak iddia etmemesi.

Sonuçlar

• Osmanlı’nın savaşa girmesiyle yeni cepheler açıldı ve savaş süresi uzadı.
• Almanya’nın savaş yükü hafifledi.
• Osmanlı Padişahı V. Mehmet Reşat cihat ilan etti.
• Kapitülasyonlar tek taraflı olarak kaldırıldı.
• Boğazlar İtilaf Devletleri’ne kapatıldı.

20.yüzyıl başlarında osmanlı devleti-kpss ders notu- 1.dünya savaşı cepheleri

Taarruz ve Savunma Cepheleri

Taarruz Cepheleri

a. Kafkasya Cephesi
Açılma Nedenleri:

• Osmanlı’nın Elviye-i Selase (Kars, Ardahan, Batum) bölgelerini Ruslardan geri alma arzusu.
• Bakü petrollerine ulaşma hedefi.
• Turancılık ideali (Türk dünyasını birleştirme).

1915’te Kars-Ardahan-Batum Komutanı Hasan İzzet Paşa görevden alınarak yerine Enver Paşa getirildi. Rus saldırıları püskürtülse de Sarıkamış Harekâtı büyük kayıplarla sonuçlandı; 190 bin askerin katıldığı harekâtta 90 bin asker şehit oldu.

Rusların desteğiyle Van’daki Ermeniler, “Kurtulmak istiyorsan önce komşunu öldür” propagandasıyla katliamlar yaptı. Bu olaylar sonrasında Osmanlı, Ermeni derneklerini kapatarak 1915’te Tehcir Kanunu’nu çıkardı ve Ermeniler Suriye, Hatay ve Lübnan bölgelerine sevk edildi.

1916’da Mustafa Kemal Paşa, Tuğgeneral rütbesiyle Muş ve Bitlis’i kurtardı. 1917’de Rusya’daki Bolşevik İhtilali sonucunda Rusya savaştan çekildi ve 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması ile Elviye-i Selase Osmanlı’ya geri verildi.

Not: Kafkasya Cephesi, Osmanlı’nın 1. Dünya Savaşı’nda toprak kazandığı tek cephe olmuştur.

b. Kanal Cephesi
Osmanlı, İngilizlerin Hindistan ile bağlantısını kesmek ve kaybedilen Mısır’ı geri almak için iki kez Cemal Paşa’nın önderliğinde taarruz düzenledi. Ancak ağır yenilgiler alındı ve bu cephe tarihte “2. Sarıkamış Faciası” olarak anıldı.

Savunma Cepheleri

a. Çanakkale Cephesi
Çanakkale Savaşı’nın kara safhasında komutanlık yapan Liman von Sanders’in yerine Mustafa Kemal, Anafartalar Grup Komutanı olarak atandı. Conkbayırı’nda askerlerine “Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum” diyerek büyük bir direniş başlattı.

Mustafa Kemal, bu cephede Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu, Kocaçimen, Kanlısırt, Zığındere, Kitre Muharebesi, Alçıtepe, Kireçtepe ve Aslantepe’de görev aldı.

• Deniz Savaşları: 18 Mart 1915
• Kara Savaşları: 2 Ocak 1916

Çanakkale Savaşı’nın Amaçları:

• İtilaf Devletleri, Rusya’ya yardım ulaştırmak ve Rus buğdayından faydalanmak istedi.
• İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı’yı savaş dışı bırakmayı hedefledi.
• Balkan ülkelerini İtilaf saflarına çekmeyi ve Osmanlı’nın Asya bağlantısını kesmeyi planladı.

Sonuçlar:

• Rusya’ya yardım ulaştırılamadığı için ekonomik kriz derinleşti ve Bolşevik İhtilali’nin yolu açıldı.
• Bulgaristan, Osmanlı’nın yanında savaşa katıldı.
• Savaş en az iki yıl uzadı.
• Mustafa Kemal, Albay rütbesine yükseldi ve Anadolu’da geniş kitlelerce tanındı. Bu durum, milli mücadelenin lideri olmasında önemli bir etken oldu.

b. Irak Cephesi
Açılma Nedenleri:

• Türklerin İran üzerinden Hindistan’a ulaşmasını engellemek.
• İtilaf Devletleri’nin Rusya’ya karadan yardım ulaştırmasını sağlamak.
• Musul ve Abadan petrollerini ele geçirmek.

1915’te İngilizler Ammare’yi ele geçirdi. Aynı yıl Süleyman Askeri intihar etti. Kut’ül Ammare Savaşı sırasında Halil Paşa, General Townshend’i 20 bin İngiliz askeriyle esir alarak büyük bir zafer kazandı. Halil Paşa’ya bu başarıdan ötürü “Kut’ül Ammare Kahramanı” unvanı verildi. Ancak 1917’de İngilizler Bağdat’ı işgal etti.

c. Hicaz-Yemen Cephesi
İngiliz ajan Lawrence, Mekke Emiri Şerif Hüseyin ile birlikte hareket ederek Osmanlı’ya karşı Arap isyanlarını örgütledi. Şerif Hüseyin, İngilizlerle yaptığı gizli Mac Mahon Antlaşması ile Araplara bağımsızlık sözü verdi.

Fahrettin Paşa, Medine’yi altı ay boyunca savundu ve bu kahramanca direnişi nedeniyle kendisine “Medine Müdafii”, “Çöl Kaplanı”, “Çöl Aslanı” unvanları verildi. Ancak Hicaz ve Yemen bölgeleri Osmanlı’nın elinden çıktı.

1. Dünya Savaşı Gizli Antlaşmaları

Savaş sırasında İtilaf Devletleri arasında çeşitli bölgelerin paylaşımı için gizli antlaşmalar yapıldı:

• İstanbul Antlaşması: Boğazlar ve çevresi Rusya’ya bırakıldı.
• Londra Antlaşması: Muğla, Antalya ve Konya İtalya’ya verildi.
• Saint Jean de Maurienne Antlaşması: İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakıldı.
• Skyes-Picot Antlaşması: Ortadoğu, İngiltere ve Fransa arasında paylaşıldı.
• Mac Mahon Protokolü: İngiltere, Araplara bağımsızlık sözü verdi.

Wilson İlkeleri (1918)

ABD Başkanı Wilson’un ortaya koyduğu ilkeler savaş sonrası barışın temelini oluşturmayı amaçladı ancak uygulanamadı:

• Gizli antlaşmalar yapılmayacak.
• Boğazlar uluslararası ticarete açık olacak.
• Yenen devletler, yenilenlerden savaş tazminatı almayacak.
• Belçika bağımsız olacak, Polonya yeniden kurulacak.
• Milletler arası anlaşmazlıkları çözmek için Milletler Cemiyeti kurulacak.
• Türklerin yoğun olduğu yerler Türklere bırakılacak; azınlıkların yoğun olduğu bölgeler ayrılacaktı.

1. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

• İtilaf Devletleri’nden İngiltere, Fransa ve Japonya en kazançlı çıkan devletler oldu. Almanya ise en büyük kaybı yaşayan devletti.
• Almanya, Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Çarlık Rusya gibi imparatorluklar parçalandı.
• Türkiye, Polonya, Azerbaycan, SSCB, Ermenistan, Gürcistan, Çekoslovakya ve Yugoslavya gibi yeni devletler kuruldu.
• Nazizm, Faşizm ve Komünizm gibi yeni rejimler ortaya çıktı.
• 10 milyona yakın insan öldü, savaş tarihinde ilk kez tank ve denizaltılar kullanıldı.
• Sivil savunma örgütleri kuruldu.

Yararlı ve Zararlı Cemiyetler

Yararlı ve Zararlı Cemiyetleri Ayırmanın Yolları

• Cemiyetin ismi bir il veya bölge adıyla başlıyorsa, genellikle yararlı bir cemiyettir.
• İsminin sonunda “Müdafaa-i Hukuk” veya “Muhafaza-i Hukuk” ifadeleri yer alıyorsa yararlı cemiyet olduğu anlaşılır.

Yararlı Cemiyetler

İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

• Amaç: İzmir ve çevresini Yunan işgalinden kurtarmak, Megali İdea hayalini engellemek.

Reddi İlhak Cemiyeti

• Amaç: İzmir ve çevresinin Yunan işgaline karşı korunması ve Megali İdea’nın önlenmesi.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti

• Erzurum Kongresi’ni düzenleyen iki cemiyetten biridir.
• İşgallere karşı halkı bilgilendirmek için çeşitli yayınlar yapmıştır.
• Amaç: Trabzon’da bir Pontus Rum Devleti kurulmasını önlemek.

Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

• Erzurum Kongresi’ni düzenleyen diğer cemiyettir.
• Le Pays (Vatan), Hadisat, ve Albayrak gazetelerini çıkarmıştır.
• Amaç: Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmasını engellemek.

Trakya Paşaeli Cemiyeti

• Cafer Tayyar Paşa’nın öncülüğünde kurulmuştur.
• Amaç: Trakya’nın Yunan işgaline karşı savunulması.
• Osmanlı Devleti yıkılırsa, “Trakya Cumhuriyeti” adıyla bağımsız bir devlet kurmayı planladılar.

Kilikyalılar Cemiyeti

• Merkezi İstanbul’dadır.
• Amaç: Adana ve çevresinde bir Ermeni Devleti kurulmasını engellemek.

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

• Sivas’ta Mustafa Kemal’in teşvikiyle Melek Reşit Hanım tarafından kurulmuştur.
• Cephe gerisinde yardım ve lojistik destek sağlamakta etkili olmuştur.

Kars İslam Şurası

• İlk kurulan cemiyetlerden biridir.
• Yakup Şevki Paşa’nın girişimleriyle kurulmuştur.
• İngiliz işgali tehlikesine karşı Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti ilan edilmiştir.

Zararlı Cemiyetler

Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

Etnik-i Eterya Cemiyeti

• Amaç: Megali İdea doğrultusunda Büyük Yunanistan’ı kurmak.
• 1814’te Alexander İpsilanti tarafından kurulmuş, 1894’te bu adı almıştır.

Mavri Mira Cemiyeti

• Adı “Kara Gün” anlamına gelir.
• Amaç: Megali İdea’yı gerçekleştirmek.
• Rum göçmen komisyonları, Kardos Cemiyeti, patrikhaneler ve kiliseler tarafından desteklenmiştir.

Pontus Rum Cemiyeti

• Trabzon ve çevresinde bir Pontus Rum Devleti kurmayı hedeflemiştir.

Hınçak ve Taşnak Cemiyetleri

• Hazar Denizi’nden Akdeniz’e kadar uzanan bir Ermeni devleti kurmayı amaçlamışlardır.
• Zaven Efendi tarafından kurulmuştur.

Alyans İsrailit (Macabi) Cemiyeti

• Anadolu’daki Yahudilerin haklarını savunmak ve Filistin merkezli bir Yahudi devleti kurmayı hedeflemiştir.

Türklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler

Wilson İlkeleri Cemiyeti

• ABD mandasını savunmuş ve kurtuluşu Amerikan himayesinde görmüştür.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti

• Damat Ferit Paşa’nın liderliğinde kurulmuş ve İngiliz mandasını desteklemiştir.

Teali İslam Cemiyeti

• Kurtuluşun padişahın emirlerine uymaktan geçtiğine inanmıştır.
• Konya Ayaklanması’nda etkili olmuştur.

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Cemiyeti

• Zararlı cemiyetler arasında en çok bilinenidir.
• Padişaha bağlı kalarak kurtuluşu savunmuştur.

Hürriyet ve İtilaf Cemiyeti

• Siyasi bir parti olarak faaliyet göstermiştir.
• Mustafa Kemal’in eski bir İttihatçı olması nedeniyle Milli Mücadele’ye karşı çıkmıştır.

Kürt Teali Cemiyeti

• İngiliz desteğiyle kurulmuştur.
• Amaç: Güneydoğu’da bağımsız bir Kürt devleti kurmak.

Nigehbân Cemiyeti

• Asker kaçakları tarafından kurulmuştur ve Kurtuluş Savaşı’na karşı çıkmıştır.